АНА ӨСИЕТІН АРДАҚ ТҰТҚАН

Гүлжаһан ОРДА, М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының бас ғылыми қызметкері, филол.ғ.д.

АНА ӨСИЕТІН АРДАҚ ТҰТҚАН

(Дүрнәм Мәшүрованың «Ана мирасы» романы туралы)

Қазақстан халықтарының әдебиеті ішінде көп зерттелгендерінің бірі – ұйғыр әдебиеті. Қазіргі ұйғыр әдебиеті тағы бір романмен толығып отыр. Ұйғыр жазушысы, драматург Дүрнәм Мәшүрованың «Ана мирасы» атты романының негізінде ұйғыр театрында осы аттас драмалық шығарманың қойылымы жүріп жатыр. Ал, романды қазақ тілінде сөйлеткен – ақын, аудармашы Дәулетбек Байтұрсынұлы бауырымыз. Аудармашының ұйғыр халқының тарихы мен мәдениетін, ұлттық этнографиясын жақсы білетіндігі аталған шығарманың өн бойынан анық көрініп тұр. Романның сәтті аударылуының негізгі себебі де осында болса керек. Ендеше шығармаға үңіліп көрелік.

ХХ ғасырдың отызыншы жылдарындағы ел басына түскен ауыр күндерден басталған оқиға желісі қазіргі таңға дейінгі аралықты қамтиды. Үш ұрпақтың басынан өткен айтулы оқиғалар сол дәуірдің көркем шежіресі ретінде танылған. Апалы-сіңлілі Майсимәм мен Гүли төңірегінде жүріп жататын оқиғалар желісі бір әулеттің басынан өткен тарихы негізіндебір дәуірдің шындығы шынайы бейнеленген.

Отызыншы жылдары қазақ даласын әбжыландай аралаған ашаршылықтан бір пенде де аман қалмағанын бір ауыл тұрғындарының аштықтан бұратылып, әлсіреп ұйықтап кете беретін нәубетімен бейнеленген. Халқым дегендердің «халық жауы» болып, елім дегендердің Итжеккенге айдалып кеткен кезінде олардың артында қалған отбасының жағдайы одан да мүшкіл болғанын тарихтан білеміз. АЛЖИР-дегі аналардың аянышты тағдырын жазушы ел ішінде жүрген Алахан, Гүли, Тажигүл тәрізді аналарымыздың тағдыр талайына сыйғызған. Туған ауылдарынан жат жерге қоныс аударғанда шиеттей балаларын асырау үшін жоқтан бар жасаған аналардың саз балшықты илеп тандыр жасауы – аналардың бауыр еті балалары үшін неге болса да даяр екендігін ұғындырған. Жасынан ерте қартайып, екі-үш айдың ішінде қайыстай болып қатып қалған аналардың өз аузынан жырып, тапқанын балапандарының аузына тосуы да өмір шындығы. Қыстың күні қырауда жағарға отын, ішерге тамақ таппай отырған Ажар ананы өз балаларына бас-көз етіп, бірге тіршілік түзеген Гүлидің жанкешті тірлігі Тәжигүл тағдырымен толыға түскен. Өзінің үш баласына, урушаң келіншектің екі баласын қоса асыраған жанның жанкештілігімен екі әулеттің аман қалғаны шындық.

«Халық жауы» ретінде жазықсыз айыпталғандардың бірсыпырасы өлім жазасына кесілсе, енді бір парасы Сібірге жер аударылып, ауыр еңбектен титықтап сүйектен өткен суықтан үсіп өлсе, аман қалғандары табанынан өткен суықтан айықпас дертке шалдыққан жандар екенін роман кейіпкерлері растайды. Кебін киіп кетіп, елге оралмаған азаматтарды Тайырдың қазасынан көрсек, кебенек киіп кетіп елге арып-ашып, тірі аруақ болып, бір-біріне сүйене сүйретіліп сүйегі жеткен Қасым мен Асқардың Қиыр шығыстағы бес жыл тартқан азапты өмірі – «Кебін киген келмейді, кебенек киген келеді», «Қырық жыл қырғын болса да, ажалды өледінің» мысалы.

Суреттеуден гөрі баяндауы басым публицистикалық стильде жазылған романның тілі қарапайым, жеңіл оқылады. Романды этнографиялық бояуы қалың, тәрбиелік-танымдық шығармалар қатарына жатқызуға болады. Оның төмендегідей бірнеше себептері бар. Жазушы ұлттық салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды тәптіштеп түсіндірумен аналардың кейінгі ұрпаққа аманат етіп қалдырған мұрасын кейіпкерлердің диалогы арқылы жеткізген. Кішкентай Меһрибанның анасына қойған сауалдарымен көптеген ғұрыптарға толыққан сипаттама берілген. Осындай бір мысал адамды соңғы сапарға шығарып салуға байланысты эпизодтан көрінеді. Әйел адам өмірден өткенде көрші-қолаңдар мен туған-туыстарға ине-жіп, бір дана шәй және көйлектік мата, жыртысүлестіретінін білеміз. Осының мәнісін сұраған қызына анасыкүнделікті өмірде қазан-ошағы араласып жататын көршілердің, туыстардың кейде ұмытып кететіні осы ине-жіп, шай тәрізді ұсақ-түйектер болады. Кезінде қайтарылмай, ұмытылып кеткен дүниелер марқұмның мойнына қарыз болмасын деп артында қалған балалары таратып жататындығы айтылады.

Тағы бір мысалды ұзақ сапарға аттанған жанға нан тістетіп алып қалудан көруге болады. Ағаларымыз әскерге кетіп бара жатқанда аналарымыз балаларына нан тістетіп алып қалатынын, сол нанның екі жыл бойы көз алдымызда шүберек дорбашада ілініп тұратынын көріп өстік. Жазушы осы ырымның мәнін өз кейіпкерлерінің тағдырларымен бейнелеген. Ұлы Отан соғысы басталғанда Сағадаттың жігіті Тұрсынға тандыр тоқаштың шетінен тістетіп алып қалғанын, он тоғыз жыл сақтаған тоқашты Тұрсын оралғанда екеуі еткен шайға салып жібітіп жеп отырғанына кезігеміз. Қазақта «Адам шақырса барма, дәм шақырса қалма» деген мақал бар. Бір өлімнен қалып, от пен оқтың арасынан аман шыққан Тұрсынды елге шақырып тұрған осы нан, яғни дәм шақырып тұрғанын жазушысүйгені Сағадат, баласы Аманжанмен кездесуі арқылы нанымды бейнелеген.

Романның өн бойынан адам баласының дүние есігін ашқанынан бастап, мәңгілік сапарға аттанғанына дейінгі аралықтағы ұлттық салт-дәстүрлерін үйлену тойына қатысты оқиғалардан көрсек, мұң-шерге қатысты ғұрыптар соңғы сапарға шығарып салу рәсімдерімен нанымды суреттелген. Әдет-ғұрыптың әдемі бір көрінісі – аналар шайы. Майсимәм апаларының орнын
жоқтатпай, Сағадат пен Ранә жеңгесінің Меһрибанға аналар шайын өткізіп беруі, жиналған аналардың Алладан перзент сұрауы, оның жүкті болуы – көп тілегі көл екендігін, батамен ел көгеретінін байқатады.

Қырқыншы жылдардағы тыл өмірі сұрықсыз, сүреңсіз қалпында бейнеленген. Белі қатып, буыны бекімеген балалар мен нәзік жанды қыз-келіншектерге колхоздың бар шаруасы қарап қалғаны – сұрапыл жылдардағы ел өмірінің шынайы көрінісі. Қаһаған қыс пен аспан айналып жерге түскендей жаздың ыстық күндерінде күні-түні егіс даласында жер жыртып, шөп шауып, егін орып жүретін тракторшы Құрбанның асқынған дерттен қаза табуы, мектеп оқушыларының бірнеше шақырым жерге аудан орталығына жаяу қатынап оқитыны – кеңестік қоғамда адам өмірінің екінші планға шығып, олардың еңбектері бірінші кезекке қойылғандығының мысалы. Дерті асқынып кеткенҚұрбанның қыршын өлімі «күші адал, еті харам» деп есекке қаратыла айтылатын мақалға жан бітірген. Ауылдан 7 шақырым жердегі МТС-қа таң қарағысынан жаяу кетіп, жатар орынға сүйретіле жетіп, төсегіне құлай кететін Құрбанның бейнеті – сұрапыл жылдардағы тылдағы азаматтардың жанкештілігін танытатын эпизодтар. Құрбан өлімі – адамның тынымсыз адал еңбегінің көзі тірісінде бағаланбайтындығының белгісі.

Романда көзге түсетін үлкен мәселенің бірі – махаббат. Оны үш баламен жесір қалған Гүлидің Тайырға деген адал махаббатынан, Мәрийямның Әділге деген сезімінің пәктігінен, Сағадат пен Тұрсын арасындағы үлкен сезімнен байқаймыз. Он тоғыз жыл ақыл-есінен айрылып қалған Тұрсынды жетелеп жүрген де сүйгеніне деген сезімі болса, оның Сағадатты көргенде естен танып қалуы – соның көрсеткіші. «Бүйтіп тірі жүргенше, өлгенім артық» деп аңсаған әлеміне жүріп кететін Мәрийям – қырқыншы жылдары қортық Қадір тәрізді колхоз бригадирлерінің зорлығымен, қорлығымен шерменде болған әйелдердің жиынтық бейнесі. Мәрийям бейнесі мұсылман әйелдерінің ақ некеге деген адалдығын, пәктігін танытумен бірге аналар бейнесін асқақтатып тұр.

Тағы бір ерекше атауды қажет ететін мәселе – қырқыншы жылғы келіншектер образы. Гүли, Мерванәм, Зейнепхан, Мәрийәмдар – қырқыншы жылғы келіншектердің жиынтық бейнесі. Күн ұзаққа егіс даласында жүретін жандардың су суғаруға түнгі кезекке түсуі, сондай түндердің бірінде қортық Қадірдің жемтігіне айналуы өмір шындығы болса, жарлары майданда жүрген жүректері жаралы жандарды зорлауға баратын Қадір де қырқыншы жылғы колхоз бригадирлерінің типтік бейнесі екені жасырын емес. Бүкіл колхоздың бейнетін көтерген нәзік жанды келіншектерді Алла тағаланың қауқарсыз етіп жаратқанын көргенде еріксіз күйінесің. Қорқау қасқыр тәрізді ұйқыда жатқан келіншекті қой сүйреген қасқырдай сүйреп бара жатқанын көргендеқортық Қадір сынды көрсоқырларға лағнет айтасың. «Дәніккеннен құныққан жаман» дегендей, ұйқыға кеткен келіншектерге жігіттік жасамақ болған Қадірге құрбы келіншектердің құрған тұзағы оның өмір бойы мүгедек болып қалуына алып келеді. Жазушы қолыңмен жасағанды мойныңмен көтеру керектігін Қадір тағдырымен суреттеген. Соғыс жылдарында қыз-келіншектерге қырғидай тиіп, нәпсінің құлы болған жанның жеңіске жеткен жауынгерлер елге орала бастағанда Әділден қорқып асылып қалуы – ар алдындағы дар ретінде бейнеленген.

Соғыстың салған жарасы елге мүгедек болып оралған Махмұт пен Тұрсын өмірімен шынайы суреттелген. Жайшылықта әділ, жомарт, турашыл, ер мінезді Махмұттың ұсақ-түйекке бола өзін ұстай алмай, қалшылдап шыға келетіні оның контузия алғандығымен түсіндірілген. Жиырма жастағы жігіттердің майдан даласында көрген қанды соғыстары өмір бойы оларды мазалап, елес болып қыр соңдарынан қалмайтыны шындық. Жазушы соғыс біткеннің адамзат баласына келтіретін зиянын Ұлы Отан соғысынан мүгедек болып оралған Махмұт пен Тұрсын өмірімен суреттесе, Полина апаның жалғыз баласының Ауған соғысынаекі аяғын беріп келуі – соғыстың ешкімді аямайтындығы. Өмір мен өлім бетпе-бет келгендегі жан үшін арпалыс мүгедектердің айықпас дерттерінен менмұндаласа, Меһрибан мен Рус арасындағы әңгімеден Американдықтардың Ветнам соғысынан тапқан тауқыметін аңғарамыз.

Романдағы қазақ пен ұйғыр халқының арасындағы достық Тұрсын тағдырына қатысты өрбиді. Қиын-қыстау заманда қолында барын бөліп жеп, екі бөлме болса соның бірін, бір бөлмесінің бір бұрышын бөліп беріп, мыңдаған жандарды ажал тырнағынан аман алып қалған кең пейілді қазақ халқы екені осында мекен етіп жатқандарға белгілі. Осындай бір мысалды аталған романнан да көреміз. Майдан даласында ауыр жарақаттан ес-түсінен айырылып жатқан мұсылман жігітінің өткенінің бәрін ұмытып, өзінің кім екенін білмей қалуы өкінішті. Жеңіске жетіп, жауынгерлер елге қайтып жатқанда қазақ жігіті Болаттың досын батыс жеріне тастамай шығысқа алып келуі, елге келген соң оның әке-шешесі бұл бізге Алланың берген баласы ғой деп оны Құдайберген атап кетуі, Құдайбергенді он тоғыз жыл өз балаларынан бөлмей бірге өсіруі – қонақжай қазақ халқының бауырмалдығы, адамзаттың бәрін бауырым деп сүйетіндігі, мұсылман баласына деген жанашырлығы. Осы қатарды қалада тұратын Сағадаттың баласы Аманжанмен бірге оқитын студент жолдастарына деген қамқорлығы толықтырады. Үйіне келген Зылиқа мен Болатты танымаса да қабақ шытпай қонақ етуі – ұйғыр халқының қонақжайлылығын танытса, елден келген қазақтардың сүрленген етті бұрқыратып асып, ортаға қойып алқа-қотан отыруы – олардың арасындағы үлкен достықтың көрінісі еді.

Ес білгеннен не нәрсеге де аса көңіл қоя білетін еңбекқор Меһрибанның болашақты болжай білетін қасиеті оның тегін адам емес екендігін байқатады. Бала күнінде сүйекшілерге ілесіп көппен бірге бейіт басына баратын Меһрибан – Алла тағаладан қасиет қонып, әкесінің әруағы желеп-жебеп жүретін жан. Мектепте жүргенде күздің қара суығында аяғы малмандай су болып, кешке дейін сабақта отыратын Меһрибанның өмірде жеткен жетістіктерінің барлығы дерлік оның еңбекқорлығымен келгені белгілі. Меһрибан мен Сейітжанның Алладан сұрап, аналардың батасымен дүниеге келген қызы Самийәның Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Болашақ» бағдарламасымен Америкада оқып жатуы – батамен ел көгеретінінің мысалы. Кішкентайынан ауыр азапты күндерді басынан кешірген кейіпкердің роман соңында ұшақта Руспен әңгімелесіп отыруы – бүгінгі бейбіт өміріміздің көрінісі.

Жазушы жекелеген кейіпкерлер, жекелеген оқиғалар арқылы қоғамдағы өзекті мәселелерге назар аудара білген. Мәселен, Саин көшесін жағалап жүріп, бес бауыры мен әке-шешесін асыраған Айнұрдың СПИД-ке шалдығып, ұяттан өртеніп жүре алмай, ауылға барған соң асылып қалуы – өмірден алынған шындық. Бұл – бүгінгі тәуелсіз Қазақстанның қасіретіне
айналып отырған дерт. Сол тәрізді шалғайдағы шағын ауылдардың жағдайын көтеру, ауыл өмірін қала тіршілігіне жақындату мәселесі де бүгінгі қоғамның кезек күттірмес проблемасы.

Қорыта айтқанда, Қазақстандағы қазақ пен ұйғыр халықтарының арасындағы мызғымас достықты паш еткен, ұйғыр халқының ұлттық болмысын әлемге танытқан, «Малым – арымның садақасы» дейтін мұсылман халқының болашақ ұрпағын тәрбиелеп отырған аналарының көркем галереясын жасаған, бүгінгі тәуелсіздігіміз жолында шаһид болған арыстарымыздың қилы тағдыры арқылы ХХ ғасырдағы тарихи оқиғаларға жан бітірген, Үлкен Шыған ауылындағы ата-аналардың мұрасын кейінгі ұрпаққа жеткізген шығарманың ғұмыры баянды болмақ.

Отзыв читательницы Галины Шин

Мама, какое родное слово. Она следит за нашими первыми шагами, сопровождает  нас всю жизнь, готовая в любую минуту защитить свое дитя от бурь и невзгод!

                

Прочитала книгу «Завещание матери» - удивительное произведение мудрой и все повидавшей  женщины. Читала и перед глазами мелькали страницы из жизни нашей семьи в те холодные годы, когда тысячи людей срывались с насиженного места и уезжали далеко – далеко. Про те страшные годы рассказывала мне бабушка, когда репрессировали ее мужа и она осталась на руках не только со своими детьми, но и  племянниками – 14 детей садились за стол и  ели кукурузную кашу, больше ничего не было. Потом конечно деда реабилитировали «за отсутствием состава преступлений», но горечь и непонимание прожитого так и осталось.

                 

В чем ценность  этой книги?  Удивительно простым и ясным языком изложена жизнь многих людей далекого уйгурского села,в котором как и всех были  любовь и надежды,  радость появления детей и горечь утраты близких. Когда я перевернула последнюю страницу – опять стала перелистывать первые страницы – захотелось снова пробежать глазами жизнь каждого персонажа. Поразительно  показана стойкость уйгурских женщин, которые в стужу и в голод старались сохранить  жизнь  своих детей, выстояли  в тяжелейших условиях непростой эпохи.

                 

Автор книги Дурням Мурдиновна оставила свое ЗАВЕЩАНИЕ НЕ ТОЛЬКО СВОИМ ДЕТЯМ, но и всем нам – РАДИ ЖИЗНИ И СЧАСТЬЯ СВОИХ ДЕТЕЙ СУМЕТЬ ВЫСТОЯТЬ В ЛЮБЫХ УСЛОВИЯХ И НЕ БОЯТЬСЯ НАЧАТЬ  С НУЛЯ КАЗАЛОСЬ БЫ НЕВОЗМОЖНОЕ  И ДОСТИЧЬ ТАКИХ ВЫСОТ, ПРО КОТОРЫЕ И НЕ МЕЧТАЛ.  

                                                                                                                

С УВАЖЕНИЕМ, Шин Галина

Март 2017 г. 

Интервью газете "Новое Поколение"

	Завещание матери Люди
	Галя Галкина Когда вы возьмете эту книгу, то почувствуете, как ваши руки дрогнут, а сердце сожмется, потому что книга называется “Завещание матери”. Будто ваша собственная мать обратилась к вам, где бы она ни была... Ведь у каждого из нас есть мама. Поэтому кажется, что это - именно ее завещание.  3 марта, когда всюду отмечали Всемирный день писателя, в Национальной библиотеке Казахстана состоялась встреча “Поговорим о любви”, на которой была представлена книга казахстанской писательницы Дурням Машуровой “Завещание матери”. Во встрече приняли участие Мурат Ауэзов - общественный деятель, культуролог, Жания Аубакирова - народная артистка РК, ректор Казахской национальной академии имени Курмангазы, Ахметжан Ашири, консультант по уйгурской литературе Союза писателей Казахстана, и другие общественные деятели, представители творческой интеллигенции Дурням Машурова живописно изображает культуру самобытного уйгурского народа, его традиции и обычаи, веру, суеверия и кухню. Повествование ведется простым языком сельчан, диалоги героев словно подслушаны автором.  Мурат Ауэзов сравнил стилистику саги “Завещание матери” Дурням Машуровой со стилистикой барокко книги Гарсиа Маркеса “Сто лет одиночества”. Мурат Мухтарович цитировал страницы книги, где сочно, ярко было описано множество блюд национальной кухни, где также живописно рассказано об одежде, утвари... И о том, как проявляют себя люди в разных ситуациях - как ведут себя сваты, невеста, жених, приглашенные. Передавал свое впечатление о книге, в которой с огромной любовью описан уйгурский мир!  Так в чем же оно, завещание матери? Это призыв сохранить культурное наследие, уважать память предков и оставаться достойным человеком - вопреки всем испытаниям, тяготам жизни. Это также завещание всепрощающей и всепобеждающей любви к ближнему и дальнему, ко всем людям, к родине. Дурням Машурова сумела передать со всей пронзительностью и искренностью силу, волю любящих женщин, их неутомимую борьбу за выживание во времена нищеты, голода, политических репрессий и насилия. - Как возникла идея написания книги? Может быть, вы вели дневник, стараясь зафиксировать события собственной жизни? - С детства я слушала своих близких, рассказы взрослых о прожитых ими событиях. Жизнь в те годы была тяжелой. Я любила наблюдать за происходящим. Все сохранилось в сознании. Многие думают, что я писала дневник, но на самом деле все осталось в моей памяти. И я решила написать о том, что помню. Женщины, которых видела, помню, - настоящие героини своего времени. Они пережили сталинские репрессии, оставались одни, без мужей, с детьми, часто без средств к существованию. Их срывали с мест, кидали в другие районы проживания, высылали. Они были ущемлены в правах как жены репрессированных. Потом грянула война, мужчины ушли на войну, а на плечи женщин и детей легла тяжелая работа. Они приходили домой, лишенные сил, но все равно делали домашнюю работу. Им нужно было доить корову, варить еду, ухаживать за детьми, присматривать за ними, воспитывать и наставлять. Они едва успевали прилечь, чтобы спать, как рано утром приходилось вставать, брать на плечо кетмень и отправляться на работу, которую сегодня сочли бы непосильной для женщины.  - Наши прабабушки, бабушки - женщины того поколения - прожили похожую жизнь. Испытания были общими. Откуда же они черпали силы?  - Я сама удивляюсь и восхищаюсь их подвигом. Ведь эти скромные женщины - настоящие герои. Когда кто-то получает ордена и медали, мы хвалим, аплодируем им, журналисты хотят написать об этих людях, фоторепортеры непременно фотографируют их... А я написала о наших простых соотечественницах, о которых забыли. Как много они работали, а в результате потом получили пенсию 12 рублей! Но никогда эти скромные и достойные люди не жаловались, не падали духом! Если приходило горе, то горевали все вместе, если случалось счастье, все вместе радовались! До такой степени были дружными и сплоченными. Поэтому мне хотелось рассказать о них, простых женщинах, которые каждодневно совершали подвиг жизни. Казалось, невозможно было перенести то, что им выпало. Но каждая из них выстояла во всех испытаниях и осталась человеком. - Вы видели много тяжелого, но наверняка стали свидетелем дружбы многих народов нашей страны? - Конечно! Вместе дружно жили казахи, дунгане, русские, немцы, корейцы... Я сначала почти не знала русский язык. С рождения говорила по-уйгурски. В детстве, когда жила в селе, у меня была подруга-казашка. Общаясь с ней, выучила казахский язык, хотя она ходила в уйгурскую школу. Потом я уехала в Ташкент, там освоила местный язык, в 7-м классе уже училась на узбекском... Там же закончила педагогическое училище. Когда я вышла замуж, мы уехали в Алакольский район, где муж был первым секретарем райкома партии. Десять лет жила с казахами, говорю по-казахски чисто! А в русском языке я самоучка... - А как вы познакомились с вашим мужем? - Мы оба были из Панфиловского района, но жили в разных селах - он в Пиджиме, а я в Большом Чегане. И когда мы впервые встретились, сразу полюбили друг друга, уже на третьем свидании Азат сделал мне предложение, я согласилась. Нам было чуть больше двадцати лет. Так мы поженились и вместе прожили 35 лет. К сожалению, муж ушел из жизни, когда ему было 60 лет, случился инфаркт. В 57 лет осталась вдовой. У нас была удивительная любовь - с первого взгляда. Я продолжаю любить своего мужа. Эту любовь храню и лелею и учу детей, как надо любить. Сын мой, Давид, работал в США. Когда я потеряла мужа, он забрал меня к себе. В тот период я написала книгу о муже “Не зря прожитая жизнь”. Потом написала книгу “Завещание матери”, затем книгу рассказов. Мои читатели просят меня написать продолжение книги “Завещание матери”.  - Вы удивительная женщина. Вы состоялись как писатель, будучи весьма зрелым человеком? - Стала писательницей в 62 года. Оказывается, никогда не поздно мечтать! Я мечтала в детстве стать писательницей. Писала раньше для себя. Когда умер муж, написала о нем, показала друзьям, специалистам, спросила, можно ли выпустить мои воспоминания о любимом человеке? Мне ответили, что книга - богатейший материал о времени и людях. Мы напечатали первую книгу “Не зря прожитая жизнь”.  - Какую мудрость вы открыли на протяжении вашей прекрасной жизни? Какие духовные ценности можно передать детям?   - Мой отец работал трактористом, а я носила ему обед в поле. Представьте, в узелке была нехитрая еда - хлеб, несколько яиц, сваренных мамой. И крепкий чай в железном чайнике. Вот и весь обед. А папа пашет землю. Я выхожу на поле, оно, вспаханное, такое красивое! Папа мне говорит, рукой показывая на просторы: “Смотри, дочка! Землю надо любить! Земля любит заботу! И если будешь заботиться о ней, то земля будет кормить тебя!” Я научилась ухаживать за землей. И где бы я ни находилась, у меня непременно есть огород. С любовью отношусь к земле: у меня есть цветы, растения. И эту любовь к земле передала своим детям. Также я всегда наставляю своих детей быть добрыми! Когда человек добрый, мне кажется, что он не стареет, душа молодеет! Когда делаю добро, что-то даю людям, оказывается, что я получаю нечто очень ценное. И мне кажется, что я радуюсь больше того человека, которому что-то доброе сделала. Стараюсь передать эту доброту детям, внукам, правнукам. У меня трое детей, четверо внуков, четверо правнуков. Моя старшая дочь - врач, вторая дочь - психолог, сын - банковский служащий. Внуки уже взрослые. Я счастливая мама, бабушка, прабабушка! Давид Машури, сын Дурням Машуровой: - Мои самые ранние воспоминания о том, как лет в 5-6 я попал к маме на работу. В ту пору мама работала в загсе, регистрировала браки. Это был замечательный день - я оказался в большом красивом здании, где все было отделано белым мрамором. Поднимаюсь по лестнице - как в какой-то замок, а там идет свадьба. Люди разливают шампанское, мне достается шоколадка. И мама была хозяйкой этого праздника! Позже она мне рассказала, что регистрировала не только браки, но и рождение детей, иногда разводы и даже смерть. И с тех пор мы часто общались с мамой по вечерам, зимой за окном было минус 45, никуда не выйдешь, мы читали книги. И всегда была история жизни человека. Это мама привила мне любовь, понимание людей, самой жизни, в чем ее смысл и как нужно поступать, чтобы прожить жизнь хорошо, достойно. Справка “НП” Дурням Машурова родилась 8 марта 1943 года в селе Большой Чиган Панфиловского района Алматинской области. С самого раннего детства проявляла интерес к литературному творчеству. Автор талантливых поэтических произведений и прозы.  Первая документальная повесть опубликована Дурням Машуровой в возрасте 62 года в 2005 году. “Не зря прожитая жизнь” - о нелегкой жизни ее супруга Азата Машурова, государственного деятеля и любимца уйгурского народа. Целая подборка стихотворений была опубликована на страницах уйгурского женского журнала “Интизар”. На слова Дурням Машуровой созданы песни на уйгурском языке, которые снискали популярность.  По профессии Дурням Машурова педагог. Работала в детских садах, в школе, методистом в районо. С учениками, воспитанниками поддерживает связь до сих пор.

Mother's Testament: 7 Troubling news

In June 1941 the harvest looked promising. The young wheat swayed in dense golden waves and the villagers had hopes of a rich yield. Young people mowed the lush grass to make winter feed for the animals, and in the cool of the mornings they gathered sweet clover. All around, the high-spirited shouts of the lads and girls rang out, and sometimes songs. The life of the village seemed at last to be running a peaceful course. 

The high summer days also brought plenty of work at home. Apples and apricots swelled with juice and the vegetables in the gardens ripened. Gyuli was working in the fields from morning to evening, so it was left to Selimyam and Saniyam to pick and dry the tomatoes by themselves. And Yadikar, now growing fast, was the family’s best gatherer of berries. Nor did old Hadzhyar sit idle; she cut coriander and basil in the garden, washed it and laid it out on a tablecloth in the yard to dry out. 

‘Moma, why don’t we dry apples and apricots on the roof this year?’ suggested the girls. 

‘No, I’m afraid we can’t. There was a leak in the roof because of all the rain in the spring, and it might fall in if you climb on it.’ 

Certainly the house, left without its proper owners for three years, now needed attention. For this reason, when it was announced that the harvest was to begin in a few days, Gyuli arranged with the brigadir to take two days off. Her first task was to fix the roof. She dug a small pit at the edge of the yard and prepared an adobe mixture of straw and clay. Then she called her nephew Turgan to help her, and between them they managed to cover the whole of the roof with the mixture. 

Knowing that she would shortly be occupied from morning to night with work in the fields, Gyuli harvested everything she could from the vegetable patch and garden, loaded up a cart and drove to the bazaar. The money she made selling her produce she spent on provisions and on dresses and school things for the girls. Hadzhyar sewed them rag bags for carrying books. It was still a long time before school started, but even so, the girls tried on their new dresses every day. By now Selimyam had reached the age of nine and Saniyam was two years younger. They could hardly wait for September. 

On 22 June the collective farmers went to help the young people mowing the grass. When the work was in full swing, the chairman of the kolkhoz appeared, together with a representative of the local government. The chairman seemed to be at a loss. He called all the villagers together and spent some time scrutinising the gathering. 

‘Dear comrades, the war has started,’ the chairman said eventually, then was silent. 

The farm workers, not fully comprehending, looked at each other in silence. The chairman cleared his throat. ‘Comrades! Early this morning the Fascist German army treacherously attacked our Motherland,’ he shouted. ‘Now there are rallies taking place and men are being called up all over the country to fight against the enemy. The government has declared the Great Patriotic War.’ 

The listeners held their breath, trying to grasp what they were hearing. 

‘The war has come, comrades,’ the chairman said quietly. 

Now the local government representative spoke. ‘Comrades!’ He looked round at the mothers and fathers, the dzhigits and the girls. ‘This is now wartime. From tomorrow the men will start to receive call-up papers from the enlistment office. So be prepared! And as for all women and children, the work in the fields will be left to you. We need to ensure our soldiers are well supplied with provisions! Be strong! Be courageous!’ 

Noise broke out among the crowd gathered. There was worry on their faces. The men frowned and clenched their teeth, while the eyes of the women were shining with tears. Hard times were coming for everyone. Would they be able to halt them? 

‘Comrades!’ called Kurvan-aka, stepping forward, ‘the news of the war has shocked us all. But I suggest that we gather our strength right now and help the women with the haymaking as much as we can. Let’s continue working until we get our call-up papers, and this will help our mothers, wives and sisters to manage when we’re gone. And it will help ensure that the harvest doesn’t spoil and they aren’t left hungry. Then we can go to face the enemy with an easy conscience.’ 

The chairman and the government representative agreed with Kurvan’s speech. A representative of the young people said that the boys would go to the recruitment office themselves and write declarations of readiness to volunteer for the front. 

After the meeting everyone who had been in the field hurried home. 

From that day onward the people knew no peace of mind. Weeping could be heard in all the houses. A few at a time, fathers and sons set out for the front. The first to leave from our village were Dzhelil, Adil, Kudryat, Arup, Mahammyat and others, ten men in total. The men who remained in the kolkhoz were asked to work day and night under the slogan All for the Front, All for Victory! But the main burden of the farm work fell onto the shoulders of the mothers, children and old people. 

In August the harvest began – the toughest time of the year for the villagers. The mothers we knew – Gyuli, Mervanam, Mariyam, Zaynaphan, Adalyat, Roshangul, Zoryam, Saryam, Zunaryam, Baharyam, Dzhannyat, Izzyat, Zileyhan, Imyaryahan and others – worked themselves to the point of exhaustion from morning to night. They set an example to the rest. Each day they harvested not just a thousand square metres but fourteen hundred. Because they exceeded the daily quota by so much, they were designated Leading Women. This, however, drained them severely. They went home in the evenings and collapsed with exhaustion. One or another of them might weep in despair and curse at all and sundry. But the morning would come and the women would rise again at the crack of dawn; rubbing their aching arms, legs and backs, each set about tidying their yard, milking their cow, fixing new dung bricks to their wall, then drank a bowl of tea, picked up their sickle and set off again for the fields. Nor were children exempt from the war effort: forced to grow up fast and share the burden with the adults, they gleaned the fields after the harvest. From early spring right through to late autumn, all who remained in the village, from seven to seventy, went to work in the fields. 

Kurvan-aka could not understand why he had not been called up to the front and felt that perhaps he had done something wrong. One day at the evening meal he said: ‘They called Pahirdin up today. Tomorrow I’ll go to the recruitment office as well and ask why they haven’t sent me papers. 

Tursun now glanced at his parents and then moved his gaze to his brothers and sisters. ‘Dada, ana, I also got my call-up today. I leave for the front in three days.’ 

Hearing this, everything went dark before his mother Maysimyam’s eyes. She pressed her hands to her breast. ‘Accursed Fascists! You make mothers grieve! This war is depriving us of husbands and sons! What will happen to us?’ She wiped her moist eyes with the tip of her shawl. ‘Will I see you again?’ she addressed Tursun with anguish. 

‘Don’t cry, Mama. I’m not going to the front alone,’ he said, trying to comfort her. 

And yet, take a child away from its mother and the mother feels that a part of her heart has been torn away. Maysimyam sat motionless. The war had reached her own family and now loomed over it, over her village and over her country.